Sáng 11/7, Tòa án nhân dân thành phố Hà Nội mở phiên tòa xét xử sơ thẩm 54 bị cáo bị Viện Kiểm sát nhân dân Tối cao truy tố trong vụ án “Chuyến bay giải cứu” về các tội: "Đưa hối lộ", “Nhận hối lộ”, “Môi giới hối lộ”, “Lừa đảo chiếm đoạt tài sản” và "Lợi dụng chức vụ, quyền hạn trong khi thi hành công vụ".

Trong số 54 bị cáo, Viện Kiểm sát nhân dân Tối cao truy tố: 21 bị cáo về tội “Nhận hối lộ” theo quy định tại Điều 354 Bộ luật Hình sự; 23 bị cáo về tội “Đưa hối lộ” theo quy định tại Điều 364 Bộ luật Hình sự; 4 bị cáo về tội “Lợi dụng chức vụ, quyền hạn trong khi thi hành công vụ” theo quy định tại Điều 356 Bộ luật Hình sự; 4 bị cáo về tội “Môi giới hối lộ” theo quy định tại Điều 365 Bộ luật Hình sự. Một bị cáo bị truy tố về tội “Lừa đảo chiếm đoạt tài sản” theo quy định tại Điều 174 Bộ luật Hình sự. Một bị cáo bị truy tố về cả hai tội “Lừa đảo chiếm đoạt tài sản” và “Đưa hối lộ”. Có 10 bị cáo được tại ngoại, 44 bị cáo còn lại bị tạm giam.

Trong số 21 bị cáo bị xét xử về tội “Nhận hối lộ”, có 18 bị cáo bị Viện Kiểm sát nhân dân Tối cao truy tố về tội “Nhận hối lộ” theo quy định tại Điều 354 Khoản 4 Điểm a Bộ luật Hình sự với hình phạt cao nhất có thể là tử hình.

Tuy nhiên, căn cứ theo điểm c khoản 3 Điều 40 của Bộ Luật hình sự 201, những bị cáo này có thể sẽ không phải chịu án mức án tử hình, nếu bị cáo chủ động nộp lại ít nhất ba phần tư tài sản nhận hối lộ và hợp tác tích cực với cơ quan chức năng trong việc phát hiện, điều tra, xử lý tội phạm hoặc lập công lớn.

Theo đó, điểm c khoản 3 Điều 40 của Bộ Luật hình sự 2015 quy định: “Không thi hành án tử hình đối với người bị kết án nếu người bị kết án tử hình về tội tham ô tài sản, tội nhận hối lộ mà sau khi bị kết án đã chủ động nộp lại ít nhất ba phần tư tài sản tham ô, nhận hối lộ và hợp tác tích cực với cơ quan chức năng trong việc phát hiện, điều tra, xử lý tội phạm hoặc lập công lớn.”

Để hướng dẫn về quy định này, Hội đồng thẩm phán TAND tối cao đã ban hành Nghị quyết 03/2020/NQ-HĐTP ngày 30.12.2020 (gọi tắt Nghị quyết 03) hướng dẫn áp dụng một số quy định của Bộ Luật hình sự trong xét xử tội phạm tham nhũng và tội phạm khác về chức vụ. Tại khoản 7 Điều 1, Nghị quyết 03 định nghĩa “Chủ động nộp lại ít nhất ba phần tư tài sản tham ô, nhận hối lộ” là trường hợp người phạm tội đã tự mình nộp lại ít nhất ba phần tư tài sản tham ô, nhận hối lộ sau khi phạm tội. Cũng được coi là chủ động nộp lại ít nhất ba phần tư tài sản tham ô, nhận hối lộ đối với trường hợp người phạm tội sau khi phạm tội đã tác động để cha, mẹ, vợ, chồng, con, anh, chị, em, những người thân khác nộp lại hoặc không phản đối việc cha, mẹ, vợ, chồng, con, anh, chị, em, những người thân khác nộp lại ít nhất ba phần tư tài sản mà mình tham ô, nhận hối lộ.

Đối với trường hợp trong cùng vụ án, người bị truy cứu trách nhiệm hình sự về nhiều tội, trong đó có tội tham ô tài sản, tội nhận hối lộ và tội khác, nhưng đã chủ động nộp lại số tài sản bằng ít nhất ba phần tư tài sản tham ô, nhận hối lộ thì cũng được coi là chủ động nộp lại ít nhất ba phần tư tài sản tham ô, nhận hối lộ, trừ trường hợp có căn cứ rõ ràng xác định tài sản có nguồn gốc từ tội phạm khác.

Ví dụ: Nguyễn Văn A có hành vi tham ô số tiền 4.000.000.000 đồng và lạm dụng chức vụ, quyền hạn chiếm đoạt số tiền 2.000.000.000 đồng. Sau khi A bị khởi tố, vợ của A đã chuyển nhượng nhà đất là tài sản riêng của mình để thay A nộp lại số tiền 3.000.000.000 đồng thì được coi là chủ động nộp lại ít nhất ba phần tư tài sản tham ô.”

Như vậy, với trường hợp nhận hối lộ mà chủ động nộp lại ba phần tư số tiền nhận hối lộ và hợp tác tích cực với cơ quan chức năng trong việc phát hiện, điều tra, xử lý tội phạm hoặc lập công lớn thì sẽ không bị tử hình. Đồng thời, căn cứ vào Khoản 4 Điều 40 của Bộ luật hình sự 2015, trường hợp này bị cáo sẽ được chuyển xuống hình phạt chung thân.

Trước đây, đã có từng có một vụ án rất nổi tiếng được áp dụng các theo quy định này, đó là vụ án cựu Bộ trưởng Bộ Thông tin – Truyền thông Nguyễn Bắc Son được TAND TP. Hà Nội xử sơ thẩm, tuyên án tù chung thân (Viện kiểm sát đề nghị án tử hình) khi bị cáo này đã nộp lại toàn bộ số tiền mình nhận hối lộ là 66 tỷ đồng (vụ MobiFone mua AVG). Mức án này sau đó được TAND cấp cao tại Hà Nội y án khi xử phúc thẩm.