Vào ngày 29/6/2024, tại Kỳ họp thứ 7, Quốc hội khóa XV đã thông qua Luật Bảo hiểm xã hội (BHXH) số 41/2024/QH15, một văn bản nhằm đảm bảo an sinh xã hội cho người dân Việt Nam. Luật sẽ có hiệu lực từ ngày 1/7/2025, bao gồm 11 chương và 141 điều, tăng 2 chương và 16 điều so với Luật BHXH hiện hành. Bài viết này sẽ phân tích một số điểm mới đáng chú ý của Luật BHXH 2024.

1.      Bổ sung trợ cấp hưu trí xã hội

Trợ cấp hưu trí xã hội là loại hình BHXH do ngân sách nhà nước bảo đảm, được bổ sung như một tầng an sinh mới. Cụ thể, Luật BHXH 2024 đã bổ sung chương III về trợ cấp hưu trí xã hội, quy định từ Điều 21 đến Điều 24, theo đó, người cao tuổi từ 75 tuổi trở lên, không có lương hưu, sẽ nhận trợ cấp từ ngân sách nhà nước. Người thuộc hộ nghèo và cận nghèo có thể nhận trợ cấp từ 70 tuổi, giảm đáng kể độ tuổi so với mức 80 tuổi hiện hành.

2.      Gia tăng sự liên kết giữa trợ cấp xã hội và BHXH cơ bản

Theo Điều 23 Luật BHXH, những người lao động không đủ điều kiện hưởng lương hưu nhưng cũng chưa đến tuổi nhận trợ cấp hưu trí xã hội sẽ được nhận trợ cấp hàng tháng từ khoản đóng của chính họ. Trong thời gian này, ngân sách nhà nước sẽ đóng bảo hiểm y tế (BHYT) cho họ, đảm bảo quyền lợi chăm sóc sức khỏe.

3.      Mở rộng đối tượng tham gia BHXH

Tại Điều 2 Luật BHXH 2024 quy định mở rộng nhiều nhóm đối tượng mới, bao gồm chủ hộ kinh doanh, người lao động không trọn thời gian, người quản lý doanh nghiệp hoặc hợp tác xã không hưởng lương, và người hoạt động không chuyên trách ở cấp xã, thôn, tổ dân phố. Điều này tăng cường sự bao phủ và tính công bằng của hệ thống BHXH.

4.      Quyền lợi mở rộng với người hoạt động không chuyên trách

Theo Điều 42 và Điều 50 Luật BHXH 2024, ngoài chế độ hưu trí và tử tuất, Luật BHXH 2024 đã chính thức bổ sung quy định cho người hoạt động không chuyên trách ở cấp xã sẽ được bổ sung quyền hưởng các chế độ ốm đau và thai sản, nâng cao an sinh cho nhóm đối tượng này hay vì chỉ hưởng hai chế độ là hưu trí và tử tuất như Luật hiện hành.

5.      Chế độ thai sản và tai nạn lao động trong BHXH tự nguyện

Từ 01/07/2025, theo quy định tại Điều 4 Luật BHXH 2024, người lao động tham gia BHXH tự nguyện được hưởng thêm 02 chế độ là trợ cấp thai sản và bảo hiểm tai nạn lao động. Cụ thể, theo Điều 95, người tham gia đáp ứng điều kiện sẽ nhận 2 triệu đồng cho mỗi con sinh ra, do ngân sách nhà nước chi trả, mà không cần tăng mức đóng so với quy định hiện hành; Việc hưởng chế độ bảo hiểm tai nạn lao động của người lao động tham gia BHXH tự nguyện được thực hiện theo quy định của Luật An toàn, vệ sinh lao động 2015.

6.      Giảm thời gian đóng BHXH tối thiểu để hưởng lương hưu

Tại Điều 98 Luật BHXH 2024 quy định điều kiện để được hưởng lương hưu giảm từ 20 năm đóng BHXH xuống còn 15 năm, giúp nhiều lao động, đặc biệt là nhóm có thời gian làm việc ngắn hạn hoặc không liên tục, có cơ hội hưởng lương hưu.

7.      Khuyến khích bảo lưu thời gian đóng thay vì nhận BHXH một lần

Luật khuyến khích người lao động bảo lưu thời gian đóng BHXH để tiếp tục tham gia, thay vì rút BHXH một lần. Những lợi ích khi bảo lưu bao gồm điều kiện hưởng lương hưu dễ dàng hơn (Điều 64), hưởng trợ cấp hàng tháng (Điều 23), và BHYT trong thời gian hưởng trợ cấp hàng tháng (Điều 23).

8.      Bảo vệ quyền lợi cho lao động Việt Nam làm việc tại nước ngoài

Người lao động Việt Nam làm việc ở nước ngoài sẽ được tính thời gian tham gia BHXH để xét hưởng chế độ. Cụ thể, tại Điều 66, việc tính lương hưu hàng tháng của người lao động đủ điều kiện hưởng lương hưu mà có thời gian đóng BHXH theo quy định của điều ước quốc tế mà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là thành viên nhưng có thời gian đóng BHXH ở Việt Nam dưới 15 năm thì mỗi năm đóng trong thời gian này được tính bằng 2,25% mức bình quân tiền lương làm căn cứ đóng BHXH. Đây là bước tiến quan trọng trong bối cảnh hội nhập quốc tế.

9.         Bổ sung quy định về bảo hiểm hưu trí bổ sung

Luật thêm một chương mới quy định về bảo hiểm hưu trí bổ sung, quy định từ Điều 124 đến Điều 127 bao gồm các quy định về đối tượng tham gia, nguyên tắc hoạt động, và Quỹ bảo hiểm hưu trí bổ sung. Chính sách này tạo điều kiện để người lao động và người sử dụng lao động tham gia, từ đó nhận lương hưu cao hơn.

10.    Quy định “mức tham chiếu” thay thế “mức lương cơ sở”

Luật thay thế "mức lương cơ sở" bằng "mức tham chiếu" để tính toán mức đóng, mức hưởng một số chế độ BHXH: Mức hưởng cho một ngày nghỉ dưỡng sức, phục hồi sức khỏe sau khi ốm đau bằng 30% mức tham chiếu (Điều 46); Mức hưởng cho một ngày nghỉ dưỡng sức, phục hồi sức khỏe sau thai sản bằng 30% mức tham chiếu (Điều 60)... Điều 7 Luật BHXH 2024 quy định mức tham chiếu sẽ được điều chỉnh dựa trên chỉ số giá tiêu dùng, tăng trưởng kinh tế, và khả năng ngân sách nhà nước cùng Quỹ BHXH.

11.    Tăng cường quản lý thu và đóng BHXH

Từ Điều 38 đến Điều 41 Luật BHXH 2024 đã quy định về các hành vi trốn đóng, chậm đóng BHXH, bảo hiểm thất nghiệp và các biện pháp xử lý bao gồm: Bắt buộc đóng đủ số tiền  chậm đóng, trốn đóng; Xử phạt vi phạm hành chính… để bảo vệ quyền lợi người lao động. Ngoài ra, tại khoản 8 Điều 13 quy định về Trách nhiệm của người sử dụng lao động, Luật BHXH 2024 đã bổ sung trách nhiệm của người sử dụng lao động phải bồi thường cho người lao động nếu không tham gia hoặc tham gia BHXH bắt buộc không đầy đủ, không kịp thời, gây thiệt hại đến quyền, lợi ích hợp pháp của người lao động.

12.    Khuyến khích giao dịch điện tử trong lĩnh vực BHXH

Luật BHXH 2024 tạo điều kiện thuận lợi cho người tham gia thông qua giao dịch điện tử, đơn giản hóa hồ sơ và thủ tục hành chính, giúp việc thụ hưởng BHXH nhanh chóng và thuận tiện hơn. Cụ thể, tại Điều 26 quy định chi tiết về Giao dịch điện tử trong lĩnh vực BHXH, ngoài ra, tại Đều 6 Luật BHXH cũng quy định Nhà nước xây dựng chính sách ưu tiên đầu tư phát triển hạ tầng công nghệ thông tin đáp ứng yêu cầu chuyển đổi số, giao dịch điện tử và yêu cầu quản lý về bảo hiểm xã hội.

Kết luận: Trên đây là những phân tích về những điểm mới đáng chú ý của Luật Bảo hiểm xã hội 2024. Có thể thấy, Luật mới kế thừa và phát triển những quy định hiệu quả đã được kiểm chứng, đồng thời sửa đổi các nội dung chưa phù hợp, đảm bảo tính khả thi, dài hạn và đồng bộ trong hệ thống pháp luật. Ngoài ra, Luật cũng quy định các biện pháp tăng cường hiệu quả đầu tư Quỹ BHXH bằng cách mở rộng danh mục và phương thức đầu tư, đảm bảo việc quản lý và sử dụng quỹ hiệu quả hơn. Đây không chỉ là sự bổ sung về mặt pháp lý mà còn thể hiện tầm nhìn dài hạn của Nhà nước trong việc xây dựng hạ tầng an sinh xã hội, củng cố niềm tin của người lao động vào hệ thống bảo hiểm xã hội tại Việt Nam.