Di chúc là sự thể hiện ý chí của cá nhân nhằm chuyển giao tài sản của mình cho người khác sau khi chết. Vợ chồng có quyền lập di chúc chung để định đoạt tài sản chung của vợ chồng. Tài sản chung của vợ chồng bao gồm những tài sản do vợ, chồng tạo ra, thu nhập do lao động, hoạt động sản xuất, kinh doanh, hoa lợi, lợi tức phát sinh từ tài sản riêng và thu nhập hợp pháp khác trong thời kỳ hôn nhân, tài sản mà vợ chồng được thừa kế chung hoặc được tặng cho chung và tài sản khác mà vợ chồng thỏa thuận là tài sản chung.

Bộ luật dân sự năm 2015 hiện hành không có quy định nào điều chỉnh việc lập di chúc chung của vợ chồng nhưng cũng không có điều luật nào cấm vợ chồng lập di chúc chung. Vì vậy, việc lập di chúc chung hay riêng của vợ chồng sẽ tùy thuộc vào ý chí của mỗi cá nhân. Di chúc chung của vợ chồng sẽ có hiệu lực pháp luật nếu nó đáp ứng đủ về mặt chủ thể, hình thức và nội dung của một bản di chúc hợp pháp được quy định tại Điều 630 Bộ luật dân sự năm 2015 như sau:

“Người lập di chúc minh mẫn, sáng suốt trong khi lập di chúc; không bị lừa dối, đe dọa, cưỡng ép;

Nội dung của di chúc không vi phạm điều cấm của luật, không trái đạo đức xã hội; hình thức di chúc không trái quy định của luật”.

Thời điểm mở thừa kế là khi người để lại di sản chết và di chúc phát sinh hiệu lực, di chúc chung sẽ được mang ra thực hiện theo ý chí của vợ chồng đã định đoạt. Thời điểm này có ý nghĩa đối với việc xác định phần tài sản chung nào là di sản thừa kế và các nghĩa vụ về tài sản mà vợ, chồng để lại, xác định được những người có quyền hưởng di sản chung của vợ chồng để lại theo di chúc, là căn cứ bắt đầu tính thời hiệu về thừa kế. Chính vì thế việc xác định thời điểm có hiệu lực của di chúc nói chung và di chúc chung của vợ chồng nói riêng là rất quan trọng, không xác định đúng thời điểm sẽ dẫn tới hàng loạt các tranh chấp liên quan đến di chúc chung, xâm phạm tới quyền và lợi ích hợp pháp của những người hưởng thừa kế và những người có quyền và lợi ích liên quan.

Tại Điều 668 Bộ luật dân sự năm 2005 quy định di chúc chung của vợ, chồng có hiệu lực từ thời điểm người sau cùng chết hoặc tại thời điểm vợ, chồng cùng chết.

Bộ luật dân sự năm 2015 có hiệu lực thi hành từ ngày 31/12/2016, tại Điều 643 quy định về hiệu lực của di chúc và có quy định chung về thời điểm có hiệu lực của di chúc. Theo đó, khi vợ chồng lập di chúc chung thì sẽ có hiệu lực một phần khi một trong hai bên mất. Phần di chúc có hiệu lực là phần di chúc có liên quan đến di sản của người đã chết, phần còn lại chưa phát sinh hiệu lực đến khi nào cả hai cùng chết di chúc sẽ có hiệu lực toàn bộ.

Như vậy trước khi bộ luật dân sự năm 2015 có hiệu lực thì di chúc chung vợ chồng vẫn áp dụng theo quy định tại Điều 668 Bộ luật dân sự năm 2005.

Một số vấn đề cần lưu ý:

- Di chúc chung của vợ chồng khi định đoạt tài sản chung thì chủ thể phải là vợ chồng hợp pháp. Nếu vợ hoặc chồng hoặc cả hai vợ chồng đều định đoạt tài sản riêng của mình trong di chúc chung thì mỗi người đều có quyền tự do định đoạt cũng như thay đổi phần liên quan đến tài sản riêng của mình trong di chúc chung mà không cần sự đồng ý của người kia.

- Trong di chúc chung của vợ chồng, không được ủy quyền cho người kia lập di chúc thay mình hay việc ký thay di chúc cũng như quyết định các vấn đề liên quan đến nội dung di chúc chung. Vì di chúc chung là sự thống nhất, tự nguyện của vợ chồng trong các nội dung liên quan đến di chúc chung. Hơn nữa Di chúc là sự thể hiện ý chí của cá nhân nhằm chuyển tài sản của mình cho người khác sau khi chết.