Hoạt động quyên góp từ thiện cá nhân ngày càng phổ biến tại Việt Nam, thể hiện tinh thần tương thân tương ái. Tuy nhiên, việc minh bạch trong quản lý và sử dụng tiền từ thiện đã trở thành vấn đề gây tranh cãi trong nhiều vụ việc, điển hình là trường hợp của một Hot Tiktoker khi đăng tải "Thư ngỏ lời giúp đỡ" trên trang cá nhân, kêu gọi quyên góp hỗ trợ cho một em bé đang mắc bệnh ung thư máu. Bài viết này sẽ phân tích các vấn đề pháp lý liên quan đến quyền yêu cầu sao kê của người ủng hộ trong hoạt động từ thiện và nghĩa vụ của người kêu gọi từ thiện.

Thứ nhất, về trách nhiệm của người kêu gọi từ thiện

Hoạt động kêu gọi từ thiện có nhiều mục đích khác nhau, chẳng hạn như hỗ trợ khắc phục hậu quả do thiên tai, dịch bệnh, sự cố hoặc giúp đỡ bệnh nhân mắc bệnh hiểm nghèo. Theo Nghị định 93/2021/NĐ-CP, cá nhân kêu gọi quyên góp để khắc phục khó khăn do thiên tai, dịch bệnh, sự cố trong nước phải tuân thủ nhiều yêu cầu hơn so với việc kêu gọi hỗ trợ bệnh nhân mắc bệnh hiểm nghèo.

Dù kêu gọi với mục đích gì, cá nhân đứng ra kêu gọi vẫn phải công khai, minh bạch số tiền nhận được. Đối với trường hợp kêu gọi ủng hộ bệnh nhân mắc bệnh hiểm nghèo, tại khoản 2 Điều 23 của Nghị định 93/2021/NĐ-CP quy định “Cá nhân tổng hợp đầy đủ thông tin về kết quả tiếp nhận, sử dụng nguồn đóng góp tự nguyện hỗ trợ bệnh nhân mắc bệnh hiểm nghèo và thực hiện công khai trên các phương tiện truyền thông.” Trong trường hợp này để đảm bảo tính minh bạch và khách quan, việc sao kê từ ngân hàng sẽ đáng tin cậy hơn so với danh sách do cá nhân tự lập.

Tại Điều 5 của Nghị định 93/2021/NĐ-CP quy định rõ các hành vi bị nghiêm cấm, bao gồm báo cáo, cung cấp thông tin sai sự thật, chiếm đoạt, sử dụng sai mục đích hoặc lợi dụng nguồn đóng góp từ thiện để trục lợi.

Nếu trong trường hợp cơ quan điều tra phát hiện có dấu hiệu sai phạm thì hành vi sai phạm này có thể sẽ bị khởi tố tội “Lừa đảo chiếm đoạt tài sản” theo Điều 174 Bộ luật Hình sự với mức hình phạt có thể phải đối mặt là phạt cải tạo không giam giữ đến 3 năm hoặc phạt tù từ 6 tháng đến tù chung thân (tùy thuộc vào giá trị chiếm đoạt).

Ngoài ra, về trách nhiệm của gia đình người được nhận từ thiện

Người thân của người được nhận từ thiện cũng có trách nhiệm minh bạch với những mạnh thường quân đã đóng góp để cứu chữa người bị bệnh. Số tiền nhận được phải được sử dụng đúng mục đích là hỗ trợ điều trị và cần có sự minh chứng rõ ràng về việc sử dụng. Nếu không minh bạch sẽ tạo ra sự nghi ngờ và ảnh hưởng đến lòng tin những người ủng hộ.

Thứ hai, về quyền của người đóng góp.

Căn cứ Điều 23 của Nghị định 93/2021/NĐ-CP quy định rõ trách nhiệm của người kêu gọi từ thiện là phải công khai thông tin về số tiền đã nhận. Điều này đồng nghĩa với việc người ủng hộ có quyền biết số tiền họ đóng góp có được ghi nhận và sử dụng đúng mục đích hay không.

Nếu người ủng hộ nghi ngờ người kêu gọi có dấu hiệu gian dối, lợi dụng lòng tin để chiếm đoạt tiền từ thiện, họ có quyền gửi đơn tố giác tội phạm lên cơ quan công an để yêu cầu xác minh, điều tra và xử lý. Trong trường hợp này, do số tiền khá lớn, đơn tố giác sẽ được gửi lên công an cấp tỉnh để thụ lý. Khi nộp đơn tố giác, người tố giác cần cung cấp các bằng chứng, gồm: chứng từ chuyển tiền; thông tin về tổng số tiền tiếp nhận do người kêu gọi công bố; bằng chứng về việc người tiếp nhận không công khai minh bạch tài khoản thông qua sao kê.

Nếu có sai phạm, người kêu gọi có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự về tội “Lừa đảo chiếm đoạt tài sản” theo Điều 174 Bộ luật Hình sự. Trong trường hợp người nhận tiền từ thiện có hành vi thông đồng, họ cũng có thể bị xử lý với vai trò đồng phạm. Khi đó, người ủng hộ sẽ được xem là bị hại trong vụ án hình sự và có quyền yêu cầu giải quyết vấn đề dân sự, bao gồm việc buộc người vi phạm hoàn trả toàn bộ hoặc một phần số tiền sau khi trừ đi các khoản chi hợp pháp.